Uyuşturucu madde ya da ilaçlar uyarıcı ya da sakinleştirici etki yaratan, keyif veren, kullanıldığı sürece hep daha fazla miktara ihtiyaç duyulan maddelerdir. Genellikle en başta “nasılsa kendimi kontrol ederim”, “ben bağımlı olmam ki”, “bir kez denemekten zarar gelmez” düşünceleriyle tehlike göz ardı edilir. Oysa birçok maddenin bir kullanımı dahi çok risklidir. Bir süre sonra aynı miktarlar aynı etkiyi yaratmayacağı için kullanım sıklığı ve miktar giderek artar ve alarm çanları çalmaya başlar. Hızla fiziksel ve psikolojik yıkıma neden olurlar. Sosyal, iş ve akademik yaşantıyı engellemesi yanı sıra, aşırı alımlarında “zehirlenme” (toksikasyon), alınmadığı durumlarda da “yoksunluk” denilen hayati tehlike oluşturan tablolar oluştururlar. Çeşitli organlarda oluşan yıkıma bağlı fiziksel ve psikiyatrik ek hastalıklar ortaya çıkar.
İnanılanın aksine bu maddeler arasında doğal ya da kimyasal, güvenli ya da güvensiz diye bir ayırım yoktur. Alındıklarında farklı durumlar ortaya çıksa da temelde beyinde benzer mekanizma üzerinden etki gösterirler. Doğal ve zararsız olduğu düşünülenler dahi başka maddelerin alımını kolaylaştırdıklarından, temelde birbirlerinden farklı değildirler.
Madde kullanımının kendiliğinden bırakıldığı dönemler olabilir. İyi bir gelişme gibi görülen bu dönemler kişide ben isteyince bu maddeyi bırakabiliyorum gibi tehlikeli bir düşünce gelişmesine neden olursa, kişi bu kez daha korkusuz ve daha yoğun bir şekilde madde kullanmaya tekrar başlar. Bu nedenle madde almadığı dönemlerde tedavi ile desteklenmelidir.
Nasıl anlaşılır?
Madde kullanımını özellikle de erken dönemlerde anlamak kolay değildir.
Kişinin üretkenliğinde (örneğin ders notlarında) belirgin bir düşüş, davranış ve kişilik değişiklikleri, uyum bozuklukları, yeni arkadaşlar ve duygusal dalgalanmalar ilk görülen değişikliklerdir.
İştahsızlık, aşırı ve hızlı zayıflama, uyku bozuklukları görülür.
Eski yaptığı aktivitelerden ve sosyal gruplardan uzaklaşmaya başlar. Okula ve işe devamsızlıklar artar.
Maddeye ulaşmak için daha fazla para harcama, ev eşyalarını değerli takıları satmaya kalkışma ya da hırsızlık en sık görülen ek sorunlardır.
Kullanılan maddenin türüne göre vücutta iğne izleri bulunabilir. Bunların görünmesine engel olacak kıyafetler tercih edilir ya da bu izleri kapatmak için dövmeler yaptırılabilir.
Ev ya da işyeri gibi dar mekanlarda uzun süre geçiremezler. 3-5 saatte bir gözden kaybolmalar başlar.
Madde kullanımı engellendiğinde öfkeli ve taşkın davranışlarda bulunur.
Madde kullanımı sonrası uykulu hal ya da tersi alışılmamış hareketlilik, konuşma güçlüğü, gözlerde kızarıklık, donuk bakışlar gibi anormal durumlar eşlik edebilir.
Odasında maddeyi vücuda almak için kullanılan yöntemlere göre hazırlanmış; enjektör, kesilmiş kâğıt parçaları, plastik şişelerden ve alüminyum folyolardan yapılmış değişik düzeneklere rastlanır. Duruma yabancı olan biri bunlara bir anlam veremeyebilir.
Aile yakınınız ya da bir arkadaşınızın madde bağımlısı olduğunu düşünüyorsanız?
Öncelikle bağımlılığın bir tedavisi olduğunu bilin. Tedavinin gecikmesi her gün daha fazla maddi ve manevi kayba neden olacaktır.
Madde bağımlısı olduğunu onunla tartışmayın. Öğüt verici ya da “Sen bağımlısın ondan bunları yapıyorsun!” gibi etiketleyici konuşmalardan kaçının.
Bir doktora gitme konusunda ısrarcı olun. Ancak bu ısrarı sen madde bağımlısın gitmek zorundasın gibi değil de, yorgun görünüyorsun, dikkatin azaldı, bak sorunlar yaşıyorsun gibi karşılaştığı sosyal ve mesleki somut zorluklarla yüzleştirerek yapmaya çalışın.
Kendinizi onun yerine koyarak endişelerini anlamaya çalışın.
Madde etkisindeyken onunla hiçbir şey tartışmayın. Kendine zarar verici davranışlarına engel olmak için yanında kalın. Anormal bir durum gördüğünüzde bir hastane aciline götürün.
Tıbbi kayıtlara geçmesinden korkarak aşırı koruyucu davranışlarda bulunmayın. Aşırı koruyucu davranışlar sorunun büyüklüğü ile yüzleşmesine engel olur.
Diğer arkadaş ya da aile yakınlarını suçlayıcı tavırlar göstermeyin. Kişinin etrafındaki diğer kişilerden de yardım isteyin.
Tedavi
Tedavide ilk basamak; maddeden arındırmayı sağlayan tedavidir. Bunun süresi kişinin durumuna göre 1-4 haftadır. Amaç maddenin alınmadığı akut dönemde oluşabilecek tıbbi durumlara engel olmak ve bu süreyi daha rahat geçirebilmesini sağlamaktır.
Asıl tedavi ise maddeyi tekrar almasına engel olmayı ve eski işlevselliğine geri dönmeyi amaçlayan ilaç ve psikososyal tedavilerin birlikte kullanıldığı dönemdir. Bu konuda bilgili ve tecrübeli bir ekiple çalışan Alkol ve Madde Bağımlılığı Tedavi Merkezlerine (AMATEM) ya da bir psikiyatriste başvurmanız uygun olacaktır.
